Een pleidooi voor asiel aan gewetensbezwaarden en deserteurs uit deze oorlog
Door Sam Biesemans (Europees Bureau Gewetensbezwaarden), Ludo De Brabander (Vrede vzw), Kornee van der Haven (namens Quakers Gent)
‘Stel je voor er is oorlog en niemand gaat er heen’. Het is een bekende leus uit de vredesbeweging van de jaren tachtig. Dat waren de jaren waarin de dienstplicht in veel Europese landen nog bestond, ook in België. Principiële dienstweigeraars organiseren zich in ons land al sinds het interbellum om dit recht op dienstweigering op te eisen. Hoewel de dienstplicht in België sinds 1992 al is opgeschort, is dat recht nog steeds verankerd in de Belgische wetgeving, maar ook in het EU Handvest.
Ook in Oekraïne bestaat er het recht op dienstweigering voor gewetensbezwaarden. Toch levert dit recht in de praktijk van oorlog maar beperkte bescherming op. Jonge mannen moeten vechten, of ze nu willen of niet. Ook als ze vinden dat de bewapening een politieke oplossing verhindert en de oorlog langer en gruwelijker maakt. De Westerse wapenleveranties laten een oorlogsmachine op volle toeren draaien waarin dus ook dienstplichtigen met gewetensbezwaren vermalen worden. De staten die deze wapens leveren staan niet stil bij de rechten van diegenen die ze moeten bedienen. Ondertussen beroemen de Oekraïense en Russische media zich op de vaderlands- en vrijheidslievende mannen van die landen en hun vrijwillige opoffering voor het vaderland. Tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn miljoenen jonge mensen zo de dood ingejaagd. Nochtans is die ‘vrijheid’ heel relatief. In werkelijkheid hebben dienstplichtigen in de praktijk geen andere keus dan te gaan vechten.
Wie publiek afstand neemt van de oorlogsretoriek krijgt het moeilijk omwille van de sociale dwang en van het sterker wordende autoritarisme. De Oekraïense justitie veroordeelde inmiddels een overtuigd pacifist en een lid van een evangelisch kerkgenootschap vanwege dienstweigering. Zij kregen een gevangenisstraf van 3 tot 5 jaar vanwege hun weigering om wapens te dragen. Het zullen zeker niet de enige en de laatste veroordeelden zijn. De lijst van veroordeelden is veel langer, maar het is niet altijd duidelijk of het om gewetensbezwaarden gaat omdat dit meestal niet wordt geregistreerd. De inschatting is dat enkele duizenden Oekraïense mannen inmiddels de grens zijn overgestoken naar o.a. Moldavië vanwege hun weigering om mee te vechten in de oorlog.
Dat de situatie aan de Russische kant niet veel beter is, hoeft niet te verbazen. Toch bestaat ook daar het recht op gewetensbezwaren, alsook een alternatieve burgerdienst ter vervanging van de legerdienst. Lenin erkende het recht in 1919, zoals Groot-Brittannië in 1916 onder druk van de Quakers, maar dan kwam Stalin die dit recht in 1921 introk. De vraag is nu of dit recht over enkele jaren nog zal bestaan. Het Poetin-regime duwt de verenigingen die dit recht verdedigen en promoten steeds meer in de marge van de maatschappij. De Vereniging van Moeders van Soldaten en de Russische Vereniging van Gewetensbezwaarden worden nu beschouwd als buitenlandse agenten, met de nodige gevolgen. Je mag mensen niet dwingen om andere mensen te doden als ze daar vanuit hun levensbeschouwing of ideologie gewetensbezwaren tegen hebben. Dat fundamentele recht wordt in deze oorlog regelmatig overtreden, zowel aan de Oekraïense als de Russische zijde. De zorgwekkende situatie van dienstplichtigen in Oekraïne is een belangrijke reden om de EU-landen, en dus ook België, te vragen hun militaire steun aan dat land te heroverwegen. Zeker zolang de Oekraïense verdediging draait op de inzet van mensen die onvrijwillig vechten en anderen moeten doden, is het onverantwoord om wapens te blijven leveren. Uiteraard is dit gekoppeld aan de idee dat door wapens te leveren en te gebruiken, de diplomatieke deuren eerder zullen sluiten.
We roepen de Belgische regering op om asiel te verlenen aan de mensen die legerdienst weigeren en aan deserteurs die uit de oorlogvoerende landen komen. Oekraïners krijgen tijdelijke bescherming zolang de oorlog duurt. De strijd van gewetensbezwaarden is echter niet voorbij als de oorlog beëindigd wordt. Nadien moeten zij wellicht nog rekenen op gerechtelijke vervolging en gevangenisstraf. De verwachting is dat deze groep nog zal groeien nu vanaf oktober ook vrouwen in Oekraïne kunnen worden opgeroepen voor militaire dienst. Een asielstatus kan deze mannen en vrouwen meer bescherming geven. Dit zou uiteraard ook voor Russische dienstplichtigen moeten gelden. We vragen wereldwijde solidariteit met de burgers van andere landen die voor jaren in de gevangenis belanden, enkel en alleen omdat zij geloven in een wereld zonder oorlog en weigeren om andere mensen de dood in te jagen.
